Saltanatın Kaldırılmasına Neden Olan Olay: Gerçekten Cumhuriyet Mi İstiyorduk?
Saltanatın kaldırılması… Bu, neredeyse herkesin duyduğu ama belki de anlamadan, yüzeysel bir şekilde ele aldığı bir konu. 1922’de Osmanlı saltanatı fiilen sona erdiğinde, bazıları kutlamalar yaptı, bazıları ise bir dönemin son bulduğunu fark etti. Ama gerçekte, bu kaldırılma ne kadar anlamlıydı? Cumhuriyetin kuruluşu, saltanatın sonlandırılmasıyla eşzamanlı bir şekilde gerçekleştiğinde, tüm Türkiye’yi bir “devrim” atmosferine soktu. Ama işin aslını kimse tam olarak tartışmıyor. Saltanatın kaldırılmasının arkasındaki gerçek sebepler ve bu durumun ülke için güçlü ve zayıf yönleri üzerine daha derin bir analiz yapmak gerek. Hadi, biraz cesurca bakalım, belki de düşündüğümüzden daha karmaşık bir tablo var.
Saltanatın Kaldırılmasının Güçlü Yönleri
Saltanatın kaldırılmasının Türkiye için olumlu bir yönü olduğu açık. Öncelikle, monarşinin halkı sınırlayan, modernleşmeye aykırı bir yapı olduğu inancıyla hareket edildi. Saltanatın kaldırılması, halkın iradesinin ön planda tutulduğu, daha modern ve batılılaşmış bir devlet yapısına geçişin simgesiydi. Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşuyla birlikte, sadece siyasi yapının değil, aynı zamanda sosyal ve kültürel yapının da değişmesi hedeflendi. “Padişah’ın mutlak gücü”ne karşı, halk iradesi ve meclis sistemi öne çıktı.
Bu bir anlamda, sadece saltanatın kaldırılması değil, aynı zamanda halkın eşitlik, özgürlük ve daha demokratik bir yaşam beklentisinin de bir ifadesiydi. Saltanata dayalı bir yönetim modelinin ne kadar çağ dışı ve halkın gerçek ihtiyaçlarına cevap veremeyen bir yapıya dönüştüğü de açık bir şekilde ortadaydı. Batı’nın emperyalist politikalarının etkisiyle Osmanlı İmparatorluğu çöküş sürecine girmişti ve bu, mevcut monarşik yapının ne kadar zorlayıcı olduğunu gözler önüne seriyordu. Kısacası, saltanatın kaldırılması, ülkede bir dönemin sona erdiğini ve bir diğerinin başlangıcını simgeliyordu. Evet, bu devrimci bir adımdı ve çağdaş dünyayla buluşma adına önemli bir işaretti.
Saltanatın Kaldırılmasının Zayıf Yönleri
Ama burada durmak gerek. Gerçekten de, saltanat sadece o dönemin padişahlarının keyfi yönetimiyle mi anılmalı? Türkiye’nin tarihinde, padişahların egemenliği halkın onayını almayı gerektiren bir yapıdan mı ibaretti? Sorular bunlar… Saltanatın kaldırılmasına dair eleştirilecek birkaç yön var.
Öncelikle, Cumhuriyet’e giden süreçte halkın bu kadar hızlı bir şekilde radikal bir dönüşüme zorlanması, her zaman için istenen sonucu vermedi. Evet, saltanatın kaldırılmasıyla modernleşmeye adım attık ama bu her vatandaş için aynı şekilde anlamlı oldu mu? Hayır. Birçok köylü, muhafazakar kesim ve hatta kentli halk için saltanatın kaldırılması, bir noktada dini ve toplumsal değerlerin zedelenmesi olarak algılandı. Cumhuriyet’in ilk yıllarında, eskiye dönme nostaljisi güden insanlar arasında, saltanatı ortadan kaldırmak yerine onun yerine geçebilecek bir lider figürü ihtiyacı doğdu. Atatürk’ün Cumhuriyet rejimine verdiği şekil ve modernleşme hızına uyum sağlamak zaman aldı. Bu durumda, saltanatın yıkılmasının ardından yerini alması gereken “yeni” yönetim anlayışının ve ideolojisinin ne kadar yerleştiği hala tartışmalı.
Ve burada dikkat edilmesi gereken bir diğer zayıf nokta, Osmanlı dönemindeki padişahların temsil ettiği sistemin, sadece bir hükümet biçimi değil, halkın kolektif kimliğini, geleneklerini ve kadim bir kültürü simgeliyor oluşuydu. Monarşi, sadece bir yönetim biçimi değildi, aynı zamanda halkın ruhunda kök salmış bir yapıydı. Cumhuriyet ile birlikte, köklü bir yapının yıkılması, hiç de sorunsuz ve kolay bir şekilde gerçekleşmedi. Saltanatın sona erdiği o dönemde, halkın içsel olarak benimsemesi gereken bir “yeni kimlik” yoktu ve bu boşluk, bir zamanlar saltanata karşı olan muhalefetin bir şekilde “şeytanlaştırıldığı” bir duruma yol açtı.
Kim Kazandı, Kim Kaybetti?
O zaman soralım: Gerçekten bu halk mı kazandı, yoksa sadece yeni bir yönetici sınıf mı? Bugün bile, saltanatın kaldırılması üzerine hala tartışmalar yapılıyor. İnsanlar bu kadar radikal bir değişimi, bir bakıma dayatmalarla, topyekûn bir dönüşüm olarak kabul etmekte zorluk çekti. Peki, halkın bu dönüşümü gerçekten içselleştirip kabullenip kabullenmediğini anlayabiliyor muyuz? Ya da sadece “bu iş oldu, tamam” deyip geçiyor muyuz?
Bir diğer soru ise şu: Bugün bile, saltanatın sona ermesinin, gerçekten de Osmanlı’nın çöküşünün simgesi olarak mı kabul edilmesi gerekiyor, yoksa sadece bir siyasi değişim olarak mı? Bu ve buna benzer soruların, sadece tarihi değil, bugün de yaşadığımız toplum yapısı açısından önemli etkileri olabilir.
Sonuç: Bir Dönem Gerçekten Sonlandı Mı?
Saltanatın kaldırılmasının ardında büyük bir devrim olduğu doğru. Ancak, bu devrim sürecinin halkla olan ilişkisi her zaman için net ve anlaşılır değildi. Cumhuriyet idealleriyle şekillenen Türkiye’de, hala bazen eski yapıya özlem duyan kitlelerin varlığı da, saltanatın kaldırılmasının ne kadar köklü bir değişim getirdiği konusunda şüpheler oluşturuyor. Hepimiz bir şekilde bu geçmişin yankılarını taşıyoruz. Gerçekten de, bu kaldırılma ne kadar doğru bir adımdı? Yoksa, sadece bir tarihsel dönüşüm müydü, yoksa bugünkü toplum yapısına da etki eden, karmaşık bir sosyal ve siyasal evrim miydi? Bunu tartışmak, gerçekten neyi temsil ettiğini daha iyi anlamamıza yardımcı olacaktır.